Dziedziczenie ustawowe czyli kto po kim dziedziczy? To fundamentalne pytanie, jakie zadają sobie potencjalni spadkobiercy. Niby wszystko wydaje się oczywiste, jednak warto przyjrzeć się temu zagadnieniu nieco bliżej.
Dziedziczenie ustawowe – co to znaczy?
Dziedziczenie ustawowe znajduje zastosowanie wtedy, gdy nie sporządzono ważnego testamentu lub gdy testament nie obejmuje całego majątku. Innymi słowy, jeśli zmarły nie zostawił testamentu, pozostawił nieważny dokument albo w testamencie nie rozporządził całym swoim dorobkiem, wtedy w grę wchodzi właśnie dziedziczenie ustawowe. Oznacza ono, że kolejność spadkobierców i wysokość ich udziałów określa wprost ustawa – a dokładnie przepisy Kodeksu cywilnego.
W praktyce dziedziczenie ustawowe oznacza, że nabycie spadku następuje według ustalonych w ustawie zasad, niezależnie od osobistych relacji w rodzinie. Ustawodawca przyjął bowiem, że majątek po zmarłym trafia w pierwszej kolejności do osób z nim najbliżej spokrewnionych. Warto też wiedzieć, że dziedziczenie nie jest obowiązkowe. Każdy spadkobierca ustawowy może spadek przyjąć (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza) bądź go odrzucić w ustawowym terminie sześciu miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o powołaniu do spadku.
*Po zmianach z 2015 r. spadkobierca, który nie złoży w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, dziedziczy go automatycznie z tzw. dobrodziejstwem inwentarza.
SPRAWDŹ: Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Kto po kim dziedziczy ustawowo?
Reguły dziedziczenia ustawowego zostały określone w art. 931-940 Kodeksu cywilnego. Uproszczony schemat dziedziczenia ustawowego w prawie polskim przedstawia się następująco:
Małżonek i dzieci
Jak dziedziczą małżonek i dzieci? To grupa „pierwsza w kolejce”. Dziedziczą oni zazwyczaj w równych częściach, jednak udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całego spadku. Gdy dziecko nie dożyło – udział ten przypada jego dzieciom w częściach równych (zasadę tę stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych spadkodawcy – wnuków, prawnuków itd.).
Małżonek + rodzice i rodzeństwo
Gdy nie ma dzieci (wnuków, prawnuków), dziedziczą małżonek i rodzice. Małżonek otrzymuje 1/2 spadku, a każdy z rodziców po 1/4. Gdy jeden rodzic nie żyje, jego udział przypada rodzeństwu zmarłego (albo w dalszej kolejności zstępnym tego rodzeństwa).
Dziadkowie, pasierbowie
Jeśli nie ma małżonka, dzieci, rodziców ani rodzeństwa (ani ich zstępnych), majątek przechodzi do dziadków. A jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło? Wówczas przypadający mu udział spadkowy przypada jego dzieciom w częściach równych (ewentualnie w dalszej kolejności wnukom)*.
Pasierb natomiast może wejść do dziedziczenia ustawowego tylko gdy brak wszystkich bliższych krewnych spadkodawcy, a oboje jego rodzice nie żyją.
_____
*Nowelizacją z 28.07.2023 r. zawężono ten krąg spadkobierców. Dziedziczenie przez zstępnych dziadków zmarłego ograniczone zostało do 2 pokolenia – dzieci i wnuków dziadków.
SPRAWDŹ RÓWNIEŻ – Co nowego w prawie spadkowym?
Gmina lub Skarb Państwa
Gdy lista krewnych wskazanych w ustawie wyczerpała się – spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub – jeśli tego nie można ustalić – Skarbowi Państwa.
Przykłady dziedziczenia przez małżonka i dzieci
Gdy przy życiu zostaje małżonek oraz ich 2 dzieci, każdej z osób przysługuje 1/3 spadku. Gdy dzieci zostaje 4 – małżonek otrzymuje 1/4, zaś pozostałe 3/4 części spadku dzielone jest równo między dzieci – co we wskazanym przykładzie oznacza, że każdemu dziecku przysługuje 3/16 spadku (3/4 : 4). A co jeśli małżonka brak a zmarły pozostawił po sobie jedynie 2 dzieci? Wówczas dzieci otrzymają cały spadek po równo – po 1/2.
Dziedziczenie ustawowe, kto po kim dziedziczy – podsumowanie
Dziedziczenie ustawowe działa jako domyślna reguła wyraźnie wskazująca kto po kim dziedziczy. Jednakże testament ma zawsze pierwszeństwo nad ustawą – jeśli spadkodawca sporządził ważny testament, to jego postanowienia są decydujące.
Jeśli szukasz praktycznej pomocy w sprawach spadkowych, np. ustaleniu udziałów, analizie testamentu czy pismach sądowych – moja kancelaria adwokacka oferuje kompleksowe wsparcie w obszarze prawa spadkowego.
Skontaktuj się z moją Kancelarią Adwokacką w Łomży lub umów konsultację sprawy spadkowej online!