Śmierć osoby najbliższej. Informacja, że poprzez sporządzenie testamentu spadkodawca pozbawił np. syna należnej mu schedy spadkowej. Albo tenże spadkodawca przekazał darowizną dalszej krewnej cały majątek. Brzmi znajomo? Z pewnością tak, dla wielu osób szukających pomocy prawnej z zakresu prawa spadkowego. Pytanie jakie często słyszę w takich sytuacjach brzmi „czy coś mi się należy?”. Bardziej zorientowani pytają „czy należy mi się zachowek?”.
Co to jest zachowek? Jest to pewnego rodzaju gwarancja, iż po śmierci zmarłego, niezależnie od jego woli, najbliżsi będą mieć prawo do oznaczonej części jego majątku. Co istotne, zachowek nie prowadzi do nabycia części majątku w postaci np. samochodu – zachowek jest zawsze określoną kwotą pieniężną.
Komu należy się zachowek?
Zachowek należy się zstępnym (dzieciom, wnukom itd. ), małżonkowi oraz rodzicom zmarłego, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy w konkretnym stanie faktycznym. Najmocniej zabezpieczeni są więc dziedziczący w pierwszej grupie według zasad ustawowych tj. małżonek i dzieci spadkodawcy. Nieco słabiej, z uwagi na kolejność dziedziczenia – dalsi zstępni. Zaś najsłabsza ochrona przysługuje rodzicom, którzy mają prawo do zachowku tylko jeśli w konkretnym przypadku brak jest zstępnych zmarłego.
Lista osób, którym przysługuje zachowek jest wskazana w sposób wyczerpujący. Nikt spoza wyżej wymienionego grona takiego prawa nie posiada a więc np. rodzeństwo czy dziadkowie nie mogą dochodzić zachowku.
Jak obliczyć zachowek?
Podstawowy cel zachowku to ochrona interesu majątkowego najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Polega ona na zapewnieniu im możliwości dochodzenia sumy pieniężnej odpowiadającej określonej ułamkowo wartości udziału spadkowego, który przypadłby tym osobom przy dziedziczeniu ustawowym.
Ile należy się zachowku? – to pytanie zadaje sobie każdy zainteresowany. Wynosi on co do zasady 1/2 tego, co otrzymalibyśmy, gdybyśmy „normalnie” dziedziczyli. Tytułem przykładu: zmarły miał czworo dzieci – jedną córkę i trzech synów. Majątek przekazał w całości córce więc zachowek każdego z synów synów wyniesie 1/8 wartości majątku spadkowego. „Normalnie” każdemu z synów przysługiwałaby 1/4 majątku, zaś zachowek wynosi połowę tej wartości a więc 1/2 x 1/4 = 1/8. Natomiast jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy czy też jest osobą małoletnią, wskazany wyżej ułamek wynosi nie 1/2, a 2/3.
Warto zaznaczyć, że powyższe dotyczy jedynie kwestii ustalania ułamka przysługującego nam w majątku spadkodawcy. W celu obliczenia wysokości zachowku rozumianego jako należnej kwoty należy dokonać szerszej analizy. Należy wówczas wyznaczyć wysokość udziału przysługującego w ramach dziedziczenia ustawowego czy też ustalić tzw. substrat zachowku.
Zachowek – przedawnienie
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem 5 lat od otwarcia spadku.
testament własnoręczny a notarialny klik
Komu nie przysługuje zachowek?
Nie przysługuje on osobom wydziedziczonym, uznanym za niegodnych dziedziczenia, spadkobiercom, którzy odrzucili spadek, osobom, które zrzekły się dziedziczenia bądź samego prawa do zachowku a także małżonkowi wyłączonemu od dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu.
A tak właściwie – zachowek czy zachówek?
Oczywiście forma wskazana jako pierwsza jest prawidłowa, natomiast druga z nich, choć stosunkowo popularna w mowie potocznej, nie jest poprawna.
Jeśli nie wiesz czy „coś Ci się należy” bądź jak obliczyć należny Ci zachowek – zapraszam do kontaktu!
Ewa Mrozik
adwokat